Стресс гэж юу вэ?
Стресс гэдэг нь англи үг бөгөөд сэтгэцийн “дарамт, ачаалал” гэсэн утгатай.
Стрессийн хамгийн үнэнд ойртсон тодорхойлолт нь Стресс гэдэг нь организмд ямар нэг гадаад болон дотоод цочроогчоос үүсч байгаа нөлөөллийн бие болон оюун санааны хариу үйлдэл юм. Өөрөөр хэлбэл стресс нь хэрэгцээ нь хувь хүний дайчилж болох хувийн болон нийгмийн нөөцөөс хэтэрлээ гэдгийг ухамсарлах мэдрэмж эсвэл нөхцөл юм.
Шинж тэмдэг нь ерөнхийдөө бие махбодь, сэтгэлийн хувьд тайван бус байх явдал юм.
Гэхдээ стресс нь заавал сөрөг үзэгдэл байх албагүй. Учир нь зарим стресс нь хүнийг хөгжүүлж, амжилттай ажиллахад нь нөлөөлдөг. Өөрөөр хэлбэл та түүнийг хэрхэн хүлээж авч байгаагаас шалтгаалдаг.
Стрессийг бие махбодод үзүүлж буй нөлөөллийн байдлаар нь:
а. Физиологийн
б. Сэтгэлзүйн
в. Мэдээллийн стресс гэж 3 ангилдаг.
Физиологийн стресс: Сэтгэл түгшилтийн голомт уураг тархинд байснаар зүрх, судас, сэтгэцийн өвчин, ходоод гэдэсний шархлаа зэрэг стрессийн гаралтай өвчин үүсэх үндсэн нөхцөл нь болдог.
Илрэх шинж тэмдэг:
1.Гарын алга хөлрөх
2.Даралт ихсэж зүрх дэлсэх
3.Хүзүү нуруугаар хөших
4.Амархан ядрах
5.Толгой өвдөх
6.Хоолны дуршил буурах
7.Нойр хулжих
8.Амьсгал бачуурах гэх мэт.
Сэтгэлзүйн стресс: Гайхах, сэтгэл түгших, уурлаж бухимдах зэрэг сөрөг сэтгэл хөдлөлөөс болж үүсдэг.
Илрэх шинж тэмдэг нь:
1.Уурлах
2.Сэтгэл зовох
3.Сэтгэл санаа тогтворгүй болох
4.Эргэлзэх
5.Өөртөө итгэлгүй болох
6.Гэмших
7.Гутрах
8.Ганцаардах
Мэдээллийн стресс: Хэт их ачаалал нь мэдээллийн үүсгэдэг.
Шинж тэмдэг:
1.Амархан уйлна
2.Хумсаа мэрж, шүдээ хавирах
3.Архи, мансууруулах бодис хэтрүүлэн
хэрэглэх
4.Төрөл бүрийн хорт зуршилтай болно
5.Хэт их иднэ
6.Хүчирхийлэл үйлдэнэ
7.Зөрүүдлэнэ
Нийгмийн хувьд: Бусдаас хөндийрнө. Бусадтай харилцахад бэрхшээлтэй болно. Ажил сургуулиасаа залхаж олон дахин солино.Зохион байгуулалтгүй болно.
Стрессийн үйлчлэх механизм 3 үе шаттай явагддаг:
1. Түгшүүрийн үе: Бие махбодид стрессийн илрэлүүд бий болж эсэргүүцэх чадвар нь буурч ирнэ.
2. Эсэргүүцэх чадвар нэмэгдэх үе: Дахин давтагдсан үйлчилгээнд бие махбодь дасан зохицдог. 1-р үед илэрч байсан шинж тэмдгүүд арилж, дасан зохицолтыг харуулсан өөрчлөлт бий болж эсэргүүцэх чадвар нь нэмэгддэг.
3. Эцэж цуцах үе: Удаан үргэлжилсэн стресс нь хүч барагдуулж яваандаа эхний үед байсан шинж тэмдгүүд дахин илэрч эхэлдэг.
Стресс нь ерөнхийдөө өнчин тархинд байх *гипоталамус*-аас адреналин өндөр түвшинд ялгарснаар үүсдэг. Ингэснээр бие махбодийн дархлалын систем суларч өвчин эмзэг болдог.
Стресс үүсгэх хүчин зүйлийг үндсэнд нь гадаад ба дотоод гэж 2 ангилдаг:
1. Гадаад хүчин зүйл:
а. Хүрээлэн байгаа орчин , Дуу чимээ, Давчуу орон зай, Цаг агаарын таагүй байдал
б. Нийгэм хамт олны хүчин зүйл, Хэрүүл маргаан, Дотны хүн өвдөх, Будлиан
в. Амьдралын томоохон үйл явдалтай, холбоотой хүчин зүйл, Гэр бүл болох, Гэр бүл салах, Гэр бүлд шинэ хүн нэмэгдэх, Ажилгүй болох
г. Өдөр тутам тулгарч байдаг аар саар зүйлс, Цагаасаа хоцрох, Эд зүйлсээ алдах, гээх, Эд зүйлс эвдрэх гэх мэт.
2. Дотоод хүчин зүйлс:
а. Өдөр тутмын амьдралын хэв маягтай холбоотой , Архи, тамхи, кофе хэтрүүлэн хэрэглэх, Хэт их ачаалалтай ажиллах
б. хүний сэтгэлзүйн онцлогтой хүчин зүйлс, Өөрийгөө хэт шүүмжлэх, Өөрийгөө хэт буруутгах, Хөшүүн удаан сэтгэлгээтэй байх, Бодитой бус итгэл найдвар тавих, Аливаа юмтай хэтэрхий удаан зууралдах гэх мэт.
Өөрөөр хэлбэл стресс нь аливаа өөрчлөлтөд хүний биеийн үзүүлж буй тодорхой бус хариу үйлдэл юм. Стресст үзүүлэх хариу үйлдэл хүн бүрт ялгаатай учир бүх хүнд таарах стресс менежментийн арга гэж үгүй. Стресс менежмент гэдэгт боломжтой бол стресс үүсгэж буй нөхцөл байдлаа өөрчлөх, боломжгүй бол өөрийн үзүүлж буй хариу үйлдлээ өөрчлөх, өөртөө анхаарал тавих, амарч тайвшрахад цаг гаргах зэрэг багтана.
Стрессийг зохицуулах эрүүл бус аргууд:
Доорх аргууд богино хугацаанд стрессийг арилгах ч урт хугацаанд бүр илүү хор хохирол учруулдаг байна. Жишээ нь:
- Тамхи татах
- Архи уух
- Хэтрүүлэн идэх
- ТВ, компьютерийн өмнө хэт их цагийг өнгөрөөх
- Гэр бүл, найз нөхөд болон нийгмийн бусад арга хэмжээнээс хөндийрч, зугтах
- Эм, мансууруулах бодис хэрэглэн тайвшрах
- Хэт их унтах
- Ажлаа хойшлуулах
- Асуудалтай нүүр тулахгүй байх
- Бусдад стрессээ гаргах
Стресстэй тэмцэх стратеги:
Ерөнхийд нь үйлдлийн , сэтгэлийн, хүлээж авах стратеги гэж 3 ангилдаг:
Үйлдлийн стратеги – Энэ нь нөхцөлдүүлж байгаа шалтгааныг арилгахын тулд нөхцөл байдал, орчныг солих арга хэмжээ явдал юм.
Сэтгэлийн стратеги – Нөхцөл байдлыг өөрчилж чадахгүй бол өөрөөр тайлбарлах, ухамсарлах.
Хүлээж авах стратеги – Нөхцлийг өөрчилж өөрөөр тайлбарлах боломжгүй бол хүлээн зөвшөөрч эвлэрэх.
Бүх хүнд, бүх нөхцөл байдалд таарах ганц арга гэж үгүй тул өөр өөр техник, аргуудыг туршиж үзээрэй. Юу таныг илүү тайвшруулж, асуудлыг гартаа оруулахад тусалж байгааг мэдээрэй.
СТРЕССИЙГ УДИРДАХ 7 АРГА:
- Хөдөл. Дасгал хөдөлгөөн хий.
- Нийгмийн идэвхитэй бай.
- Шаардлагагүй стрессээс зайлсхий. Стресс нь таны мэдрэлийн системээс автоматаар үзүүлж буй хариу үйлдэл боловч зарим стресс үүсгэгч хүчин зүйлүүдийг урьдчилж мэдэх боломжтой байдаг. Энэ тохиолдолд стресс үүсгэж буй нөхцөл байдлыг өөрчил, эсвэл өөрийн хариу үйлдлээ өөрчлөөрэй.
- Нөхцөл байдлыг өөрчил. Сэтгэл хөдлөлөө нууж, хадгалаад байлгүй илэрхийл. Харилцан буулт хий. Цагаа зөв зохицуул.
- Стресс үүсгэгчид дасан зохиц. Асуудлыг өөрөөр хар. Асуудлыг цаад шалтгааныг хай. Өөрийн шалгуураа өөрчил.
- Өөрчилж чадахгүй бол хүлээн зөвшөөр. Бүх зүйлийг хянаж, удирдана гэдэг боломжгүй. Уучилж сур.
- Амралт, зугаа цэнгэлд цаг гарга.
Эх сурвалж: http://andlog2.blogspot.com/
